Ambachtsschool

Het oogt als monnikenwerk. Met nauwkeurige precisie hakt Maarten met een vlijmscherpe beitel een gat in een meterslange houten balk. Hij knikt naar een stapel ‘korbelen’ in de hoek, een vakterm voor dwarsbalken. ‘Het uiteinde van zo’n ding moet hier precies in kunnen. Het is voortdurend passen en meten, uitproberen en opnieuw beginnen.’
Hij neemt zijn bezoek mee naar een schaalmodel van de middeleeuwse stadskraan die ooit in de Utrechtse binnenstad stond. ‘Kijk’, wijst Maarten naar de buitenkant van het model, ‘die lange balken die je buiten zag, en die wij zeskantsteilen noemen, vormen samen met de korbelen de basisconstructie van de kraan.’ Achter hem staat het al gebouwde koepelvormige dak. ‘Groot ding, hè? De hele kraan wordt ruim dertien meter hoog.’
 
Statenjacht
Maarten deed vorig jaar VWO-eindexamen en gebruikt zijn tussenjaar om mee te bouwen aan de stadskraan. Drie keer per week komt hij vanuit Driebergen gefietst om op de museumwerf in Nieuwegein aan de slag te gaan. Volgens projectleider van het stadskraanproject Liesbeth Bouwhuis laat de aanwezigheid van Maarten zien hoe divers de groep leerlingen is die via de door haar opgerichte Ambachtsschool Vreeswijk hun timmermansvaardigheden opvijzelen. ‘Onze mensen komen overal vandaan. Een deel studeert bijvoorbeeld aan een ROC en doet hier vier dagen in de week praktijkervaring op. Anderen komen vanwege een burn-out, omdat ze willen uitzoeken wat hen past, of omdat ze niet zomaar aan het werk komen. Bij ons kunnen ze zich bekwamen in de houtbouw, werken ze aan hun sociale vaardigheden, waardoor de kans op een baan toeneemt.’
Anders gezegd: de herbouw van de stadskraan is vooral een middel om mensen perspectief te bieden. In het verleden gebeurde dat al vaker, onder meer met de herbouw van het historische statenjacht – dat nu als restaurant in de Veilinghaven ligt – en de reconstructie van een Romeins vrachtschip. ‘Mensen opleiden is ons hoofddoel. Het gezamenlijk opleveren van een masterpiece, zoals een vijftiende-eeuwse hijskraan, maakt indruk. Daar leren ze meer van dan van het sleutelen aan een kozijn of krukje.’

Vakmanschap
De stadskranen waren in hun tijd ‘geldmachines’, legt Bouwhuis uit. ‘Deze kraan loste alle goederen die in Utrecht aankwamen, waarna in de naastgelegen Waag belasting werd geheven. De hijsinstallatie werd door menskracht aangedreven. De mannen die in het drie meter hoge rad rondliepen kregen best goed betaald.’
Om zo dicht mogelijk bij de oorspronkelijke bouw te blijven, moesten Bouwhuis en haar team afgaan op oude prenten, bezoekjes aan andere kranen en de adviezen van werktuigbouwkundigen en molenexperts. Buiten op de werkplaats uit Maarten – die zelf al jaren op een molen werkt – zijn twijfels over de gekozen constructie. ‘De zeskantstukken zijn gebogen, terwijl ik denk dat rechte balken beter zouden zijn.’ Leermeester Dimitri Marangos glimlacht. ‘Bij zo’n project als dit besef je hoe bedreven die middeleeuwse bouwers waren. Zij bouwden zo’n kraan zonder moderne gereedschappen, puur op ervaring. Eigenlijk is veel vakmanschap door de eeuwen heen verloren gegaan.’ Dat merkte hij ook bij het statenjacht. ‘In de achttiende eeuw deden ze over zo’n schip vier maanden. Wij deden er vijf jaar over.’ Ook hij wijst naar de korbelen. ‘Het op maat zagen kostte drie keer zoveel tijd als van tevoren gedacht.’

Singel als alternatief
De herbouwde kraan moet in september aan de Weerdsingel geplaatst worden, als een attractie waar mensen kennismaken met de werking van de middeleeuwse hijsconstructie. Bovendien ziet Liesbeth Bouwhuis kansen voor een winkeltje en een uitspanning waar bezoekers een drankje kunnen drinken. ‘We hebben natuurlijk geprobeerd om de kraan op de originele plek terug te zetten. Nu dat niet lukt is het water van de herstelde singel een mooi alternatief.’
Het is de bedoeling om de kraan op de Nieuwegeinse werf in elkaar te zetten en in zijn geheel naar Utrecht te vervoeren. Dat transport is inmiddels geregeld. ‘In ons stichtingsbestuur zit Jan van Seumeren, oprichter en oud-directeur van Mammoet. Hij stelt een schip beschikbaar. Die tocht op zich zal al een belevenis zijn.’